Bel WoontLekker

Mail:

info@woontlekker.nl

You are currently browsing post written by

Saskia de Jong

Download e-book Zo financier je het verduurzamen van je woning

Het jaar 2024 brengt financiële wijzigingen voor woningeigenaren die willen verduurzamen, met interessante kansen. Wil je weten hoe je kunt profiteren van de nieuwste hypotheek- en subsidiewijzigingen? In het e-book ‘Zo financier je het verduurzamen van je woning’ van Woontlekker vind je het overzicht van regels, richtlijnen en subsidies per 2024. De informatie en tips kunnen je helpen bij de aankoop van een energiezuinig huis in 2024, of het verduurzamen van je huidige woning. Het formulier staat onderaan!

In grote lijnen zijn er vijf soorten veranderingen die voor jou relevant zijn voor het financieren van verduurzamen. In het e-book komen ze uitgebreid aan de orde:

1, Energielabel belangrijker dan ooit

Het energielabel van je woning is vanaf 2024 een sleutelfactor in de woningwaarde en financiering. Een hoger label kan je voordelen opleveren bij de verkoop of aankoop van je huis.

2. Meer hypotheekruimte voor duurzaamheid

De aangepaste hypotheekregels maken het nu mogelijk om meer te lenen voor duurzamere en beter geïsoleerde woningen. Dit kan oplopen tot €50.000 voor aankoop en €20.000 extra voor verduurzamingsmaatregelen.

3. Ruimere ISDE-subsidie

De ISDE-duurzaamheidssubsidie is uitgebreid met meer opties voor energiebesparing en duurzame energie. Dit maakt het nog aantrekkelijker om te investeren in duurzaamheid.

4. Omgevingswet en Digitaal Omgevingsloket

De nieuwe Omgevingswet maakt het vergunningstelsel eenvoudiger en het Omgevingsloket is het nieuwe centrale punt voor alle vergunningen en meldingen.

5. Meer aandacht voor natuur in regelgeving

Biobased isolatiematerialen worden extra ondersteund met subsidies. Dit maakt ze een aantrekkelijke keuze voor wie zijn woning duurzaam wil isoleren.

Download nu het e-book Zo financier je het verduurzamen van je woning

Naast deze vijf veranderingen vind je in het e-book ook informatie over andere subsidieregelingen die nieuw zijn en een overzicht van relevante bestaande regelingen zodat je een nog completer plaatje hebt.

Als je het formulier hieronder invult ontvang je de download ‘Zo financier je het verduurzamen van je woning‘ gratis in je mailbox!

Meer dan alleen financiering

Op Woontlekker vind je nog veel andere informatie. Zowel in de vorm van blogs als gratis downloads. Benieuwd naar de andere e-books? Kijk dan op onze Gratis pagina. Geen fan van lezen? Op ons Youtube-kanaal en op ons Instagram-account vind je filmpjes en andere vormen van content. Volg ons als jij als eerst op de hoogte wil zijn van nieuwe en relevante blogs!

Biobased isolatiemateriaal van overbodig bermgras

Tegenwoordig is er steeds meer aandacht voor biobased bouwen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van natuurlijke bouwmaterialen als hout, wol of stro. Deze bouwmaterialen worden vaak speciaal verbouwd en geoogst om producten van te maken. Sommige mensen hebben daarom hun vraagtekens hoe duurzaam dit is. Voor hen is er een oplossing als zij op zoek zijn naar biobased isolatiemateriaal: overbodig bermgras.

Meest negatieve CO2 isolatiepaneel

De isolatieplaten van bermgras worden onder andere gemaakt door Gramitherm. Voor hen is het heel belangrijk om de materialen voor de isolatieplaten niet te telen. De reden? Ze willen geen landbouwgrond innemen waar ook voeding verbouwd kan worden. Hiermee verschillen ze van andere producenten die biobased isolatiemateriaal maken. 

Naast het feit dat er geen landbouwgrond wordt gebruikt, wordt het overbodige bermgras ook op tijd gered waardoor het niet composteert. Als het composteert verdwijnt de CO2 die erin zit in de lucht. Door het te verwerken in panelen wordt deze CO2 juist opgeslagen. Hierdoor is het dus een negatief CO2 isolatiepaneel.

Wil je meer weten over biobased isolatiemateriaal of biobased bouwmaterialen? Recent hebben we een blog geschreven over een catalogus van Wageningen University. In deze catalogus zijn bouwmaterialen samengebracht en wordt per materiaal geschreven over isolatiewaarde en andere belangrijke zaken.  

90% biobased isolatiemateriaal

De Gramitherm platen zijn 90% biobased. 70% van de plaat bestaat uit bermgras en daarnaast is 20% jute toegevoegd. Deze jute wordt net als het bermgras niet geteeld. Het wordt gewonnen van koffie- en cacaozakken die anders worden verbrand. Om het jute en bermgras bij elkaar te houden wordt ten slotte 10% polyester bindmiddel toegevoegd. Er is momenteel nog geen biobased alternatief wat kan fungeren als bindmiddel, maar daar zijn ze wel naar op zoek. Momenteel is het polyester wel voor 80% gerecycled. 

Om in de trend van circulariteit te blijven: de isolatieplaten zijn 100% te recyclen. Van oude panelen kunnen gemakkelijk nieuwe panelen worden gemaakt. Zo worden resten die over zijn van grote bouwprojecten opgehaald om weer opnieuw tot isolatiemateriaal verwerkt te worden. Enkele andere voordelen van de biobased panelen zijn: goed bestand tegen schimmel, geen gebruik gemaakt van irriterende chemische stoffen, eenvoudig toe te passen, absorbeert geluid en voldoet aan wettelijke normen voor brandveiligheid. 

Voldoet aan de eisen

De isolatiepanelen zijn geschikt voor daken, muren, vloeren en plafonds. Ze zijn op veel aspecten vergelijkbaar met ander (normaal) isolatiemateriaal. We zetten even wat details voor je op een rijtje:

  • Geschikt voor binnen- en buitenisolatie
  • Gaat zeker 50 jaar mee
  • Rd-waarde (isolatiewaarde) van 4,94 bij dikte van 200mm
  • Faseverschuiving van 9 uur bij 240mm dikte
  • Vochtregulerend
  • Niet onbelangrijk: door hoge energiekosten van andere biobased isolatiematerialen is dit isolatiepaneel in vergelijking goedkoper

Meer details en informatie over de panelen vind je in dit artikel op Aannemer of op de productpagina van Gramitherm. 

Belang van isoleren

Isolatiemateriaal zorgt ervoor dat je huis als het ware een extra jas krijgt. Hierdoor blijft het in de zomer koeler in huis en in de winter juist warmer. Dit resulteert in extra wooncomfort, maar ook in een lagere energierekening. Een win-win situatie dus.

Er zijn verschillende soorten (biobased) isolatiemateriaal die je hiervoor kunt gebruiken. Deze hebben allemaal andere eigenschappen waardoor de waardes verschillen. Je hebt onder andere de Rcwaarde (dit is de optelsom van alle Rd-waardes van al het materiaal), de U-waarde en de Lambda-waarde. In dit blog leggen we uit wat de verschillen tussen de soorten waardes zijn. 

(Biobased) isolatiemateriaal kiezen

Als je isolatiemateriaal gaat kiezen moet je dus goed op de waardes letten en kijken hoe dik het moet zijn om een bepaalde waarde te behalen. Past de dikte voor het gewenste resultaat in jouw dak of muur? Let ook op andere factoren als brandbaarheid, dampdoorlatendheid en duurzaamheid als dit belangrijk voor je is. PIR-platen scoren bijvoorbeeld hoog op warmte-isolatie, maar lager op duurzaamheid omdat het minder makkelijk te recyclen is. Bedenk dus bij het kiezen van het soort isolatiemateriaal wat belangrijk voor jou is, maar ook wat mogelijk is en nodig is voor jouw klus. Een overzicht van alle soorten biobased (isolatie)materialen vind je in deze catalogus.

Lees ook de blog over de nieuwe normering om de mate van woningisolatie te bepalen: de standaard en streefwaarden voor woningisolatie.

Isolatiebedrijf vergelijken of andere leverancier; mijn tips

Sommige duurzame klussen in je woning kan je zelf uitvoeren. Maar dat gaat zeker niet voor alle klussen even makkelijk. Waarschijnlijk moet je soms een isolatiebedrijf of andere leverancier inschakelen. Nu zijn er veel verschillende partijen waarmee je in zee kan. Maar wie is nou het meest geschikt? En bieden ze ook een dienst aan die het best bij jouw wens en woonsituatie past? In dit blog tips om jou te helpen een leverancier of isolatiebedrijf te vergelijken.  

Potentiële leverancier of isolatiebedrijf vinden om te vergelijken

De start van jouw proces begint bij het vinden van potentiële partijen die jouw duurzame klus kunnen uitvoeren. Je moet namelijk eerst wat kandidaten hebben voordat je het keuzeproces start. Maar waar vind je een goede leverancier of isolatiebedrijf? Je hebt verschillende mogelijkheden:

  • Via een bekende. Als jij mensen kent die tevreden zijn over de partij is dit altijd een goede maatstaf. 
  • Zoek online welk bedrijf gespecialiseerd is in jouw specifieke klus. Tip: bekijk de reviews op de website.
  • Via keurmerken. Veel partijen zijn aangesloten bij een keurmerk of vereniging. Dit keurmerk duidt op het feit dat een bedrijf gekwalificeerd is, maar geeft mogelijk ook garantie of een andere zekerheid als het bedrijf failliet gaat. Als het werk nog niet klaar zal bijvoorbeeld een ander bedrijf de klus dan overnemen. Let wel: niet bij elk keurmerk of vereniging gelden dezelfde regels. Voor leveranciers kan je in dit register kijken. Kijk op de site van Insula certificering of VENIN voor een erkend isolatiebedrijf. 

3 stappen om leverancier of isolatiebedrijf te vergelijken

Je hebt nu verschillende partijen geselecteerd om te vergelijken. Het liefst minstens drie waar je goede reviews van hebt gelezen en die bij een vereniging en/of keurmerk zijn aangesloten. Vervolgens ga je de leveranciers of isolatiebedrijven vergelijken door deze drie stappen te doorlopen:

  1. Vraag bij alle drie bedrijven een offerte aan voor je klus. Je kunt natuurlijk ook nog wat meer bedrijven zoeken en zo dus nog meer offertes aanvragen. Doe dit vooral als het advies dat uit de offertes komt erg van elkaar verschilt. Denk hierbij aan veel prijsverschil doordat ze andere producten gebruiken en wellicht wel een ander soort dienst adviseren.
  2. Stel vragen over de offerte aan de partij. Waarom raden ze X aan en niet Y zoals een ander doet? Doe eventueel nog online onderzoek over hetgeen zij voorstellen. Op deze manier kom jij erachter of dit écht de beste oplossing is voor jouw klus. Als ze allemaal hetzelfde adviseren heb je meer kans dat je goed zit. Je kan dan juist focussen op de standaardvragen rondom prijs, gediplomeerde vaklieden en garantie. Zie hier een overzicht van de Consumentenbond met wat vragen. 
  3. Vergelijk of het advies van de partij aansluit bij jouw woonsituatie. Strookt het niet met iets anders in jouw woning? Belemmert het iets wat je in de toekomst ook nog wil aanpakken? Als het gaat om je woning verduurzamen moet je namelijk een integraal plan hebben. Een ding aanpakken is vaak niet voldoende. Ter illustratie: een warmtepomp aanschaffen terwijl je huis niet goed is geïsoleerd, is geen goed plan. Je energierekening zal torenhoog worden. Een integraal plan dat rekening houdt met alle factoren is dus belangrijk.    

Deze stappen heb ik bedacht op basis van mijn eigen verduurzamingsproces. Natuurlijk zijn er nog veel meer vergelijkingsmethoden. Maar dit is mijn persoonlijke ervaring op basis van meerdere eigen projecten. Meer over waar ik tegen aanliep tijdens mijn zoektocht om een isolatiebedrijf te vergelijken met anderen lees je in de volgende alinea. 

Mijn ervaring 

Mijn woning is inmiddels al enorm verduurzaamd, maar dat was ‘ie niet toen ik de woning kocht. We hebben verschillende maatregelen getroffen, en ook een aantal waarbij ik hulp heb gekregen. In twee gevallen waren de drie offertes die ik opvroeg erg verschillend van elkaar. Zowel qua prijs als qua uitvoering. Hieronder bespreek ik ze kort.

Ik wilde het glas in mijn woning vervangen door HR++ glas. Toevallig was er rond die tijd een actie om glas collectief in te kopen. Online kon ik een berekening doen van de kosten, en vervolgens kwam het bedrijf langs voor een officiële offerte. Deze viel fors hoger uit doordat er een kraan in de offerte was opgenomen en het arbeidsloon veel hoger uitviel. Voor mij reden om online verder te sporen. Na wat onderzoek bleek het inderdaad goedkoper te zijn bij een andere partij. Die vond een kraan niet nodig en kon het ook doen in minder manuren. In dit blog lees je het volledige verhaal.  

Eenzelfde soort verhaal waarbij mijn 3 stappen goed van pas kwamen was toen ik de spouwmuur wilde laten na-isoleren. De drie offertes die ik had gekregen waren erg verschillend. Twee gaven aan dat het oude materiaal er eerst uit moest worden gehaald voordat de spouwmuur opnieuw kon worden geïsoleerd. Dit zijn twee arbeidsgangen waardoor de klus veel duurder was dan bij de derde partij. Die stelde dat zij materiaal gebruikten dat het verbeterde product is van hetgeen er in de 80-er jaren is ingespoten en erbij kon worden gespoten. Alleen aanvullen dus was hun advies. Veel goedkoper en de klus was ook veel sneller klaar. Hier lees je het hele verhaal. 

Maak ingewikkelde materie makkelijker voor jezelf

Ik merk eigenlijk altijd eerst bij mezelf enige tegenzin om op internet naar mogelijkheden en oplossingen te zoeken. Het liefst wil je gewoon lekker snel aan de slag. Herken je dit?

Uiteraard is het verstandig eerst onderzoek te doen. Punt is namelijk dat er veel producten zijn en daarmee veel oplossingen. Iets hoeft niet per se een slechtere keuze te zijn, maar veel is afhankelijk van de situatie in jouw huis en je plan voor de langere termijn. Meestal hangt daar ook nog mee samen: je financiële mogelijkheden.

Dus: ga op onderzoek uit. Alle informatie kun je in principe online vinden. Maak een lijst of ander handig overzicht. Succes!

Omgevingswet uitgelegd voor bewoners

Na lang wachten is op 1 januari 2024 de Omgevingswet van kracht. Een van de grootste wetswijzigingen sinds de laatste aanpassing van de Grondwet. In deze nieuwe wet worden 26 afzonderlijke wetten gebundeld. Een grote verandering, maar wat houdt dit precies in? Waar moet jij rekening mee houden als woningeigenaar? Alles over de Omgevingswet uitgelegd voor bewoners. 

De Omgevingswet in het kort

Voor 2024 was het omgevingsrecht verdeeld over 26 afzonderlijke wetten. Dit bracht veel inefficiëntie met zich mee en moest simpeler. Daarop is de Omgevingswet ontwikkeld: alles is gebundeld in één wet. Het fijne aan de verandering is dat onderwerpen die voorheen versnipperd waren, nu beter op elkaar kunnen worden afgestemd. 

Eenvoudiger wordt hiermee het aanvragen van een omgevingsvergunning. Waar je voorheen bij meerdere instanties meerdere vergunningen moest aanvragen, is dat nu beperkt. Vanaf 2024 kan je alles in één keer indienen in het Omgevingsloket (hierover lees je in de volgende alinea meer). Daarnaast kan je ook sneller reactie verwachten. Binnen 8 weken na de aanvraag volgt een toezegging of afwijzing. Voorheen duurde dit wel 26 weken!

Al die wetten en procedures samen vormen een dik boekwerk. Hieronder daarom de omgevingswet uitgelegd voor bewoners. Met focus op de belangrijkste onderdelen waar jij als bewoner mee te maken krijgt. Kijk in de categorie ‘Regels‘ voor andere regels die van belang zijn voor bewoners die willen verduurzamen.

Digitaal Omgevingsloket

In het digitaal Omgevingsloket kun je alles vinden. Hier staan bijvoorbeeld de regels van gemeenten, provincies en waterschappen. Maar ook alle plannen en alle regels voor een locatie of gebied. Dit is de plek waar je moet zijn om te onderzoeken of je een vergunning moet aanvragen. Of waar je een melding kan doen van iets in jouw leefomgeving. 

Wil je een nieuwe dakkapel of een uitbouw? Het kan zijn dat je dan een vergunning nodig hebt.  In dit online loket kan je alle digitale informatie over de fysieke leefomgeving raadplegen. Er is een kaart waarin je kan zien welke regels op welke plekken gelden. En met een beslisboom kom je erachter of je een vergunning nodig hebt voor jouw klus. Het loket levert je aanvraag automatisch in bij de juiste overheidsorganisaties. 

Participatie van omwonenden en bedrijven

Ten slotte is er door de nieuwe wet meer ruimte voor eigen initiatief en regie. Hier wordt concreet duidelijk dat de Omgevingswet gevolgen heeft voor bewoners. In positieve zin dan wel. Als burger zijn er namelijk meer mogelijkheden om een plan uit te voeren of om juist bezwaar te maken. 

Zo is de overheid verplicht om omwonenden, bedrijven en organisaties te betrekken bij plannen voor de omgeving. Niet alleen de overheid moet onderzoek doen naar participatie als zij nieuwe plannen voor de omgeving hebben. Ook initiatiefnemers, zoals bewoners, moeten bij het aanvragen van een omgevingsvergunning aangeven wat zij aan participatie hebben gedaan. En natuurlijk ook vermelden wat de resultaten hiervan zijn. Meer over de participatie kan je hier lezen

Het doel van de participatie is dat betrokkenen, bijvoorbeeld bewoners, kunnen meedenken en hun mening kunnen geven over de nieuwe plannen. De initiatiefnemer van de plannen zal naar alle reacties kijken. Iedereen op wie de nieuwe plannen effect kunnen hebben mogen een reactie geven op deze plannen. Zo kan iedereen meedenken en meedoen. 

Beeld: Rijksoverheid

Hennep hout: duurzamer alternatief voor houten vloer

Een vloer met een houten look is in veel huizen populair. Het is tijdloos, geeft een warm gevoel en er zijn heel veel verschillende opties. Opties lopen uiteen van parket tot hout tot laminaat. Heb je al eens gehoord van hennep hout? Een vloer die een houten look heeft en gemaakt is van hennepvezels. Heeft veel voordelen, bijvoorbeeld CO2 negatief en de hoge hardheid. Dit maakt hennep hout een van de meest duurzame vloeren. Meer over het materiaal en de voor- en nadelen in dit blog.

Hoe wordt hennep hout gemaakt?

Hennep hout is gemaakt van hennepvezels afkomstig van de hennepplant. Het snelgroeiende gewas kan elk half jaar worden geoogst. Hiermee is het een stuk duurzamer dan hout van bomen, dat jaren nodig heeft om te groeien. Na de oogst worden de vezels in de lengte uit elkaar getrokken en in een speciaal bad gedaan. Vervolgens worden de vezels gedroogd en in een mal geperst. De lijm die de vezels aan elkaar plakt tot een stevige plank is op biologische basis.

Meer weten over biobased producten? Lees dan dit blog over de catalogus van biobased bouwmaterialen. 

Product uit de VS

Hennep hout is ontwikkeld in de Verenigde Staten en wordt HempWood genoemd. Greg, de bedenker van dit product, was op zoek naar een vloer van bamboe toen hij bedacht dat hetzelfde met hennep kon worden gedaan. Hennep groeit sneller dan bamboe, is sterker en kan ook in andere klimaten groeien. Volgens Greg dus een veel duurzamer alternatief. 

Momenteel is het product enkel in de Verenigde staten op grote schaal verkrijgbaar. Maar, in Nederland kan je er ook aan komen, zie bijvoorbeeld de site HempWood Nederland. Er is momenteel nog geen fabriek in Nederland of Europa voor hennep hout productie. Dit betekent dat hennep hout uit bijvoorbeeld de VS komt. Een behoorlijke belasting op het milieu en dus goed om mee te nemen bij het overwegen. Bekijk dus de herkomst van het materiaal dat je overweegt aan te schaffen.

Meer voordelen dan hout

Hennep hout heeft vooral veel voordelen als het gaat om duurzaamheid. Hiermee is het product wellicht wel aantrekkelijker dan alternatieven. We zetten wat belangrijke voordelen hieronder voor je op een rijtje:

  • CO2 negatief. Hennep hout is gemaakt van biobased materiaal waardoor het CO2 opslaat. Tijdens het oogsten en verwerken van het materiaal komt er wat CO2 vrij, maar dit is minder dan dat het materiaal opslaat. Het is echter wel belangrijk dat het niet van ver komt en er veel transport nodig is, want dat kan veel CO2 uitstoten.
  • Door het gebruik van biologisch afbreekbare lijm is het een volledig biobased product. Hierdoor is het product dus circulair en ontstaat er geen afval. Daarnaast is het ook een recyclebaar product. 
  • Tijdens het proces is er geen sprake van restafval. Elke vezel wordt verwerkt. Zo gaat er niks van het product verloren. 
  • Laag gehalte van VOS (Vluchtige Organische Stoffen). Deze stoffen verdampen bij kamertemperatuur en zijn slecht voor de gezondheid. Producten met een hoog gehalte van VOS zijn bijvoorbeeld verf die niet op waterbasis is, benzine en lijm.
  • De aangroei van hennep is zo’n 120 dagen, dit is zeer snel (vergeleken met hout, bamboe of eucalyptus). Hierdoor heeft het een lage impact op de natuur en het milieu. Er is hierdoor geen sprake van bodemerosie en aantasting van het bos. 
  • Sterker dan hout. De hardheid van hennep hout is 2200 vuren (vuren is een manier om de hardheid van hout uit te drukken). Dit is 20% sterker dan eikenhout en de sterkste vezel die je in de natuur zal vinden. Een sterk materiaal gaat langer mee en is hierdoor duurzamer. 
  • Hennep kan goed groeien in Nederland. Als het hennep hout hier wordt geproduceerd, zorgt dit voor een nog lagere CO2 voetafdruk. 
  • Net als hout, is het mogelijk dit product opnieuw te schuren en te lakken. Hierdoor kan het ontzettend lang meegaan. Een lange levensduur is positief voor de duurzaamheid. 

Materialen vergelijken

Ben je op zoek naar een nieuwe vloer en wil je graag wat opties afwegen? Download dan het gratis e-book Duurzame vloer kiezen. Hierin lees je over alle soorten vloeren op het gebied van duurzaamheid. Je vind informatie over de vloeren en kan ze op deze manier vergelijken. Daarnaast staan er ook andere tips in waar je rekening mee moet houden als je een nieuwe vloer gaat kiezen en leggen. 

Hennep hout te nieuw?

Dit product heeft veel voordelen. Is het hiermee ook een van de meest duurzame vloeren? Ja en nee. Het heeft namelijk zeker veel voordelen ten opzichte van hout, wat ook al een heel duurzame keus is. Zeker de groeitijd en milieu-impact is interessant vergeleken met hout. Maar doordat het een nieuw product is wat nog volop in ontwikkeling is, zijn er toch een paar factoren die, volgens ons, duurzamer kunnen:

  • Het product wordt momenteel nog niet dichtbij huis geproduceerd. Het transport zorgt voor een hoop CO2 uitstoot wat de CO2-negativiteit niet ten goede komt. 
  • Hennep hout heeft momenteel geen klik-systeem. Hierdoor is het moeilijk opnieuw te gebruiken in een andere woning. 

Daarnaast vergt het, net als bij veel nieuwe producten, een behoorlijke investering. Het is duurder dan de gemiddelde houten vloer. Maar het product is ook een stuk duurzamer dan de gemiddelde houten vloer. Hennep heeft namelijk nog meer duurzame voordelen vergeleken met hout. Dit maakt hennep hout in ieder geval een product om in de gaten te houden. Zeker wanneer de productie op Nederlandse schaal is en er ook een klik-systeem verkrijgbaar is.

Biobased productie ten koste van voedselproductie?

Er is veel enthousiasme over de opkomst van biobased materiaal. Toch zijn er ook wat geluiden van kritiek: gaat de productie van biobased bouwmateriaal niet ten koste van de voedselproductie? Het is namelijk niet de bedoeling dat de mensen niet kunnen eten omdat er enkel biobased bouwmaterialen op onze landbouwgrond worden geproduceerd. Hier kunnen wij een kort antwoord op geven: nee. 

Hennep verbetert namelijk de teeltbodem. Het stopt mineralen in de bodem waardoor de gewassen die na hennep op het land groeien, een betere oogst zullen hebben. Het heeft, mits er roulatie plaatsvindt, dus juist een positief effect op de voedselproductie. Meer lezen over vezelrijke gewassen en hun concurrentie met de voedselproductie kan hier